■ اشاره:
مدیر کل دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سیاست‌های کلان مرکز آمار ایران، روز دوشنبه گذشته در یک نشست علمی که در محل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برگزار شد، با ارائه یک تحقیق علمی به تشریح شاخــــص‌های توسعه یافتگی و جایگاه استان‌های کشور از این منظر، پرداخت.
دکتر قدرت طاهری در این نشست علمی که تحت عنوان «بررسی نابرابری‌های منطقه‌ای در استان‌های کشور با تکیه بر نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390» و با حضور دکتر محمدرضا سپهری رئیس موسسه کار و تامین اجتماعی برگزار شد، با بهره‌گیری از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390، آخرین وضعیت توسعه‌یافتگی در استان‌های مختلف و شاخص‌های بررسی اين مهم را تشریح کرد.
■ برنامه‌ريزي منطقه‌اي منجر به حفظ نيروي كار مناطق مي‌شود
رئیس موسسه کار و تامین اجتمـــــاعی در نشست علمی «بررسی نابرابری‌های منطقه‌ای در استان‌های کشور با تکیه بر نتایج سرشماری عمومی و نفوس و مسکن 1390»، طی سخنانی کوتاه به ضرورت تکیه بر آمارهای منطقـــه‌ای در راستای برنامه‌ریزی بر مبنای آمایش سرزمين، اشاره کرد و گفت: اگر به دنبال برنامه‌ریزی توسعه‌ای با تکیه بر آمایش سرزمين هستیم، باید نسبت به گردآوری هر چه بیشتر آمارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... از استان‌های مختلف همت بگماریم.
دکتر محمدرضا سپهری با بیان این مطلب افزود: گردآوری آمارهای منطقه‌ای، کمک می‌کند به ما تا در مکان‌یابی پروژه‌های مختلف اقتصادی بهتر عمل کنیم. کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی فضایی برای حمایت از پروژه‌های صنعتی داشته باشیم. کمک می‌کند تا سیاست‌گذاری مناسبی برای توسعه اشتغال داشته باشیم.
سپهری با تاکید بر ضتوزیع متعادل و متناسب فرصت‌های شغلی، تحصیلی، رفاهی و ... در سراسر کشور، خاطرنشان ساخت: توزیع نامناسب این فرصت‌ها منجر به نارضایتی می‌شود. نخستین گام برای داشتن یک برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری موفق؛ شناخت حجم امکانات، فرصت‌ها و شرایط اقتصادی و فرهنگی مناطق مختلف کشور است.
وی با بیان اینکه «تمرکز سرمایه‌گذاری در برخی از مناطق کشور منجر به نابرابری‌های فضایی شده است»، تصریح کرد: از گذشته شاهد این بوده‌ایم که سرمایه‌گذاری در برخی از مناطق کشور به نسبت سایر مناطق بیشتر بوده اســــت، این مسئله موجب شده است که در بلندمدت نابرابری‌های فضایی به‌وجود آيد.
اين مقام‌مسئول در وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي افزود: تمركز سرمايه‌گذاري در برخي مناطق كشور، علاوه بر به‌وجود آمدن نابرابري‌هاي فضايي، همچنین منجر به تشدید مهاجرت و جابجایی نیروی کار شده و تعادل در توسعه را بر هم زده است. این مسئله همچنین باعث نابرابری در دسترسی به فرصت‌ها، بالا رفتن نرخ بیکاری، افزایش بزه‌کاری و ... می‌شود.
سپهری در پایان تعادل منطقه‌ای را شرط لازم در توسعه پایدار دانست و گفت: برنامه‌ریزی منطقه‌ای باعث تمرکززدایی می‌شود. البته نیاز به این دارد که مدیران و مسئولان در مناطق مختلف از اختیار لازم برخوردار باشند.
■ برنامه‌ريزي منطقه‌اي ضرورت دارد
مدیر کل دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سیاست‌های کلان مرکز آمار ایران نیز در ادامه این نشست به تشریح تحقیق علمی خود با عنوان «بررســــی نابرابری‌های منطقه‌ای در استان‌های کشور با تکیه بر نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390» پرداخت.
دکتر قدرت طاهری به بيان هدف تحقيق خود پرداخت و گفت: هدف اين است كه با تكيه بر نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1390 به بررسي ميزان نابرابري منطقه‌اي در بين استان‌هاي مختلف كشور پرداخته، استان‌هاي محروم و برخوردار را شناسايي كرده، ميزان شكاف بين آنها را تعيين كنيم.
طاهري، روش‌شناسي اين مطالعه را ماهيتا توصيفي و كيفي عنوان كرد و گفت: در مرحله اول به شكل اسنادي و كتابخانه‌اي به گردآوري شاخص‌ها، ابعاد و معرف‌هاي در نظر گرفته شده توسعه اجتمـــــــاعي در سطوح بين‌المللي و ملي پرداخته است. به اين شكل كه پس از واكاوي و شناسايي شاخص‌ها و ابعاد مذكور در اجلاس‌ها و مجامع رسمي بين المللي، گزارش‌ها، كتب، تحقيقات و مقالات مرتبط خارجي، داخلي و همچنين در قوانين و برنامه‌هاي توسعه‌اي كشور، اقدام به گردآوري و تشكيل بانك اطلاعات توسعه اجتماعي كرده است.
وي افزود: در مرحله بعد با علــــــم بر اين موضوع كه در دستيابي به هدف اصلي اين مطالعه، كســــــب اطلاعات دقيق و طراحي مدل‌هاي رياضي و آماري معتبر با محدوديت‌هاي جــــدي مواجه خواهد بود از روش TOPSIS استفاده شده است.
مديركل دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان مركز آمار ايران، با بيان اينكه «نتايج حاصل از رتبه‌بندي با روش TOPSIS نشان مي‌دهد كه استان‌هاي با رتبه بالاتر در مركز كشور و استان‌هاي با رتبه پايين‌تر در مرزهاي كشور قرار دارند»، افزود: استان‌هاي اصفهان و سمنان پس از استان تهران حائز رتبه‌هاي بالايي شده و دو استان خراسان جنوبي و سيستان و بلوچستان پايين‌ترين رتبه‌ها را اختيار كرده‌اند.
طاهري گفت: در ادامه استان تهران را با توجه به ويژگي‌هاي منحصر به فرد و خاص بودنش كنار گذاشته و ساير استان‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS خوشه‌بندي شده به طوري كه در هر خوشه استان‌هايي با ويژگي‌هاي مشابه قرار گرفته اند، نتيجه آن كه هشت خوشه به دست آمد.
مديركل دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان مركز آمار ايران، تصريح كرد: براساس رتبه بندي انجام گرفته استان تهران رتبه اول را اتخاذ كرده در عين اين كه فاصله قابل توجهي با استان‌هاي ديگر دارد. فاصله استان دوم (استان اصفهان) نيز با ساير استان ها قابل توجه است، از استان سوم به بعد فاصلـــــه بين استان‌ها اندازه‌اي تعديل يافته است.
وي با بيان اين مطلب كه «برخي استان‌هاي كشور داراي شرايط خاص بوده و بستر توسعه در آنها مهيا بوده است و عمده سرمايه‌گذاري ها در سال هاي قبل از انقلاب اسلامي در نقاط مختلف اين استان‌ها انجام گرفته است»، گفت: اين مسئله باعث شده است به قطب هاي اقتصادي تبديل شده اند. اين موضوع سبب شده جمعيت قابل توجهي در اين استان ها ساكن شود. ساير استان ها، فاصله اي قابل توجه با توسعه‌يافتگي يافته‌اند، به طوري كه اين موضوع باعث شده كه جمعيــــت در اين استان ها به‌طور قابل توجهي ساكن شود.
اين مقام مسئول در مركز آمار ايران، بالاترين جذب جمعيت را در استان تهران عنوان كرد و گفت: استان تهران كه براساس آخرين تقسيمات كشوري، 1/15 درصد مساحت كشور را شامل مي‌شود، بيش از 16 درصد جمعيت كشـــــــــــور را به خود اختصاص داده است، دستاوردهاي توسعه‌يافتگي تهران باعث شده اين استان جاذب جمعيت شود. اين موضوع در ساير كلان شهرهاي كشور نيز مصداق دارد.
وي گروه هاي استاني را از نظر جمعيت و مساحت نامتناسب عنوان كرد و گفت: در تحليل خوشه‌اي (گروه‌بندي) كه انجام گرفته، مشاهده مي شود كه گروه‌هاي استاني از نظر جمعيت و مساحت نيز متناسب نيستند. مثلا گروه پنجم كــــــه شامل استان‌هاي كرمان، سيستان و بلوچستان و خراسان جنوبي است، حـــــدود 28 درصد و 8/16 درصد از جمعيت كشور را به خود اختصاص داده‌اند.
طاهري با بيان اينكه «در گروه‌هاي چهارم، ششم و هشتم توزيع جمعيت و مساحت به صورت تعادلي انجام گرفته است»، گفت: در رابطه با نابرابري برخورداري از شاخص‌ها در استان‌هاي كشور، بايد گفت كه اين موضوع در بين استان‌ها از پراكندگي قابل توجهي برخوردار مي‌باشد براي تعيين اين عدم تعادل از «آنتروپي‌شانون» استفاده شده كه عدم توزيع برابر شاخص‌ها را در استــــان‌ها به خوبي نشان مي‌دهد.
وي در ادامه به بيان پيشنهادات خود در این ارتباط، پرداخت و گفت: برخي از موارد قانوني شامل عدم تمركز در برخي از امور اداري و اجرايي كشور در سطح مركز كشور و حتي استان‌ها، ايجاد نظام درآمد هزينه استان (طي برنامه سوم و چهارم) كه زمينه براي حضور و مشاركت استان‌ها (مناطق) با تكيه بر قابليت ها و استعدادهاي دروني استان (منطقه) در امور توسعه و برنامه‌ريزي فراهم مي‌آورد.
تهيه و تدوين اسناد ملي استان‌ها، ايجاد نظام تنظيم بودجه استان‌ها، تمركز زدايي در زمينه وظايف عمراني دولت، وابسته كردن اعتبارات تملك ســـــــرمايه‌اي استاني هر استان به درآمد آن استان و همچنين واگذاري اختيار تعيين اولويت‌هاي سرمايه‌گذاري دربخش‌هاي مختلف به نهادهاي استاني، از ديگر پيشنهـــــادات اين مقام مسئول در مركز آمار ايران، بود.
طاهري در پایان به ضرورت پرداختن به مسئله آمايش سرزمين اشاره كرد و گفت: از مهم ترين موارد در خصوص متعادل ساختن سطح توسعه يافتگي در بين مناطق (استان ها و شهرستان ها) كشور، اجراي طرح آمايش سرزمين است. يكي از مهم‌ترين اهداف آمايش سرزمين توسعه مناطق و روابط متقابل دروني و بيروني بين آنها، استفاده بهينه از منابع برقراري تعادل و توازن سرزميني، ارزشمند سازي ميراث ساخت(محيط زيست) و غير ساخت (محيط زيست طبيعي) ترميم و تقويت محيط زيست و... است. لذا پرداختن به موضوع آمايش سرزمين در استان‌هاي كشور ضروري است.
لازم به ذكر است، مديركل دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان مركز آمار ايران در ادامه اين نشست پاسخگوي سوالات حاضرين بود .
گزارش: حجت سوری