بر اساس قانون هر شهروندی دارای حقوقی است كه دولت موظف به تحقق آنها است و اطلاع از قوانین و مقررات نیز یكی از حقوق شهروندان به شمار می رود كه باید از سوی نهادهای قانونگذار و مجری به شكل موثر دنبال شود.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، برقراری امنیت، ارایه خدمات شهری، آموزشی و خدمات امدادی و رفاهی تنها بخشی از وظایف دولت در برابر حقوق مردم است، اما منابع مالی این خدمات از كجا تامین می شود؟ در بسیاری از كشورها شهروندان در مقابل حقوق و خدماتی كه از دولت دریافت می‌كنند وظایفی را هم بر عهده دارند كه پرداخت مالیات به عنوان تامین كننده منابع مالی خدمات دولتی یكی از اصلی ترین آنها محسوب می شود. هر چند این رویه معقول از قدیم در كشور ما بدلیل اتكا به درآمدهای نفتی كمتر مورد توجه بوده، اما خوشبختانه طی دهه های اخیر مورد تاكید دولتمردان و كارشناسان اقتصادی قرار گرفته و حتی در رفتار اقتصادی مردم هم تاثیر گذاشته است كه برای نمونه می توان به رشد ارایه اظهارنامه های مالیاتی در سال جاری اشاره كرد. به گفته كاركنان ادارات مالیاتی اگرچه ارایه اظهارنامه از سوی مشمولان مالیات رشد چشمگیری داشته اما متاسفانه بسیاری از مراجعه كنندگان به دلیل عدم آگاهی از وظایف قانونی خود دچار مشكلاتی در رسیدگی به پرونده های مالیاتی می شوند.
این گزارش با استناد به قانون، مشمولان مالیاتی را معرفی كرده و به بیان وظایف آنها برای پرداخت مالیات به عنوان یك تكلیف شخصی برای تامین منافع ملی می پردازد. مالیات و انواع آن مالیات به زبان ساده وجوهی است كه دولت بر ای تامین هزینه های خود از اشخاص دریافت می كند، به بیان دیگر مالیات مبلغی است كه دولت بر اساس قانون و به منظور تقویت عمومی حكومت و تامین مخارج عامه از اشخاص، شركت ها و موسسات دریافت می كند. تقسیم بندی مالیات ها به مالیات های مستقیم و غیر مستقیم عمده ترین نوع طبقه بندی در آمارهای دولتی در سطح بین المللی است كه مالیات مستقیم دامنه وسیع تری نسبت به مالیات غیر مستقیم دارد. در ساختار بودجه كشور ما نیز درآمدهای مالیاتی در طبقه بندی به دو گروه یاد شده تقسیم می شود. بر این اساس مالیات های غیر مستقیم شامل دو بخش مجزا تحت عناوین ذیل است:
1- مالیات بر تولید و واردات ، 2- مالیات بر مصرف و فروش.
مالیاتهای مستقیم مالیات هایی هستند كه از مودیان در هنگام تحصیل درآمد یا دارایی اخذ می‌شود. بر اساس قانون، مالیات های مستقیم دارای دو بخش اصلی مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد است. بخش مالیات بر دارایی شامل: مالیات سالانه املاك، مالیات مستغلات مسكونی خالی، مالیات بر اراضی بایر، مالیات بر ارث و حق تمبر بود كه در اصلاحات صورت گرفته در قانون مواد مربوط به مالیات سالانه املاك، مالیات مستغلات مسكونی خالی و مالیات بر اراضی بایر حذف شد. بخش مالیات بر درآمد شامل: مالیات بر درآمد املاك، مالیات بر درآمد كشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد اتفاقی و مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف است. مشمولان مالیات مستقیم بر اساس ماده 1 قانون مالیات های مستقیم اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات است:
1- كلیه مالكین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاك خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم قانون مالیات های مستقیم.
2- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به كلیه درآمدهایی كه در ایران یا خارج از ایران تحصیل می نماید.
3- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به كلیه درآمدهایی كه در ایران تحصیل می كند.
4- هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به كلیه درآمدهایی كه در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌كند. 5- هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی كه در ایران تحصیل می كند و همچنین نسبت به درآمدهایی كه بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و كمك های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمایی (كه به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها می گردد) از ایران تحصیل می كند. اما بر اساس ماده 2 این قانون اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات نیستند:
1- وزارتخانه ها و موسسات دولتی
2- دستگاههایی كه بودجه آنها به وسیله دولت تامین می شود
3- شهرداری ها
وظایف قانونی مودیان مالیاتی
الف) وظایف اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل)
1- صاحبان مشاغل براساس اصلاحیه قانون مالیاتهای مستقیم از لحاظ تشخیص درآمد مشمول مالیات به سه گروه عمده تقسیم می شوند: گروه نخست مشاغلی كه مكلف به نگهداری دفاتر قانونی (روزنامه و كل) می باشند، گروه دیگر شامل آن دسته از صاحبان مشاغل كه مكلف اند دفتر مشاغل (درآمد و هزینه) نگهداری نمایند و گروه سوم مشاغلی هستند كه الزامی به نگهداری دفاتر قانونی و یا مشاغل ندارند. بنابراین صاحبان مشاغل بر حسب نوع فعالیتی كه انجام می دهند باید نسبت به تهیه دفاتر قانونی موضوع قانون تجارت حسب مورد قبل از شروع سال مالی جدید اقدام نموده و فعالیت های شغلی خود را در آن ثبت نمایند.
2- صاحبان مشاغل مكلف اند اظهارنامه مالیاتی هر سال خود را كه شامل ترازنامه و حساب سود و زیان یا حساب درآمد و هزینه یا خلاصه وضعیت درآمد و هزینه است تا پایان تیرماه سال بعد به اداره امور مالیاتی ارایه و مالیات متعلق را به نرخ ماده 131 قانون محاسبه و پرداخت كند.
3- مودیان مالیاتی می توانند اظهارنامه های موضوع این قانون را به تفكیك با اخذ رسید به اداره امور مالیاتی محل سكونت ارایه كنند.
4- هرگاه آخرین روز مهلت یا موعد مقرر برای ارایه اظهارنامه یا سایر اوراقی كه مودی مالیاتی به موجب مقررات مكلف به ارایه آن می باشد مصادف با تعطیل یا تعطیلات رسمی شود اولین روز بعد از تعطیلی، موعد مقرر جهت ارایه اظهارنامه یا اوراق مذكور محسوب خواهد شد.
5- ارایه اظهارنامه و پرداخت مالیات مودیانی كه در خارج از ایران اقامت دارند و همچنین موسسات و شركتهایی كه مركز اصلی آنها در خارج از كشور است، چنانچه دارای نماینده در ایران باشند به عهده نماینده آنها خواهد بود.
6- صاحبان مشاغل مكلف اند ظرف 4 ماه از تاریخ شروع فعالیت مراتب را كتباً به اداره امور مالیاتی محل اعلام نمایند. انجام این امر باعث خواهد شد تا از كلیه تسهیلات و معافیت های مالیاتی بهره مند گشته و مشمول 10 درصد جریمه مقرر نیز نشوند. این حكم در مورد صاحبان مشاغل كه برای آنها از طرف مراجع ذیربط پروانه یا مجوز فعالیت صادر گردیده است نخواهد بود.
7- در صورتی كه مودی محل های متعدد برای سكونت خود داشته باشد مكلف است یكی از آنها را بعنوان محل سكونت اصلی معرفی كند.
8- هر شخص حقیقی ایرانی كه با ارایه گواهی نمایندگی های مالی یا سیاسی دولت جمهوری اسلامی در خارج ثابت كند كه از درآمد یك سال مالیاتی خود در یكی از كشورهای خارج بعنوان مقیم، مالیات پرداخته است از لحاظ مالیاتی در آن سال مقیم خارج از كشور شناخته خواهد شد مگر در یكی از موارد زیر: 1) در سال مالیاتی مزبور در ایران دارای شغل بوده باشد – 2) در سال مالیاتی مزبور حداقل شش ماه متوالیاً یا متناوباً در ایران سكونت داشته باشد -3) توقف در خارج از كشور به منظور انجام ماموریت یا معالجه یا امثال آن بوده باشد.
9- اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانی مقیم ایران در صورتی كه درآمدی از خارج از كشور تحصیل نموده و مالیات آن را به دولت محل تحصیل درآمد پرداخته باشند و درآمد مذكور را در اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان خود، حسب مورد طبق مقررات این قانون اعلام نماید، مالیات پرداختی آنها در خارج از كشور و یا آن مقدار مالیاتی كه به درآمد تحصیل شده در خارج از كشور با تناسب به كل درآمد مشمول مالیات آنان تعلق می گیرد هركدام كمتر باشد از مالیات بر درآمد آنها قابل كسر خواهد بود.
10- اداره امور مالیاتی می تواند برای رسیدگی به اظهارنامه یا تشخیص درآمد مودی به كلیه دفاتر اسناد و مدارك مربوط مراجعه و رسیدگی نماید و مودی مالیات نیز مكلف به ارایه و ارایه آنها می باشد وگرنه بعداً به نفع او در امور مالیاتی آن سال قابل استناد نخواهد بود. همچنین بموجب ماده 230 درصورتی كه اسناد و مداركی از مودی نزد اشخاص ثالث باشد اشخاص مذكور مكلف اند با مراجعه اداره امور مالیاتی، دفاتر و نیز اصل یا رونوشت اسناد مربوط و هرگونه اطلاعات مربوط به درآمد مودی یا مشخصات او را ارایه دهند وگرنه در صورتی كه در اثر این استنكاف آنها زیانی متوجه دولت شود به جبران زیان وارده به دولت محكوم خواهند شد. ب) وظایف اشخاص حقوقی اشخاص حقوقی (شركتها و موسسات) مكلف اند اظهارنامه و حساب سود و زیان و ترازنامه متكی به دفاتر و اسناد و مدارك خود را حداكثر تا 4 ماه پس از سال مالیاتی به همراه با فهرست هویت شركا و سهامداران و حسب مورد میزان سهم الشركه یا تعداد سهام و نشانی هریك از آنها را به اداره امور مالیاتی كه محل فعالیت اصلی شخص حقوقی در آن واقع است ارایه و مالیات متعلق را پرداخت نمایند. برای تشخیص درآمد مشمول مالیات و تعیین مالیات متعلقه اشخاص مذكور به استناد ماده 105 قانون مالیاتهای مستقیم طرز محاسبه بدین قرار است، جمع درآمد شركتها و نیز درآمد ناشی از فعالیتهای انتفاعی سایر اشخاص حقوقی كه از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می شود پس از وضع زیانهای حاصل از منابع غیر متعارف و كسر معافیت های مقرر به استثنای مواردیكه طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه ای می باشد مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (25%) خواهند بود. لازم به ذكر است اشخاص حقیقی موضوع بند الف ماده 95 قانون مالیاتهای مستقیم و نیز اشخاص حقوقی بغیر از وظایفی كه در بالا بدانها اشاره شد وظیفه كسر و پرداخت بموقع مالیاتهای تكلیفی را نیز بر عهده دارند كه در ادامه بشرح آن خواهیم پرداخت.
براساس ماده 104 قانون مالیات ها وزارتخانه ها، موسسات دولتی، شهرداری ها، موسسات وابسته به دولت و كلیه اشخاص حقوقی اعم از انتفاعی و غیر انتفاعی و اشخاص موضوع بند الف ماده 95 مكلف اند در هر مورد كه بابت حق الزحمه پزشكی، هزینه های بیمارستانی، داوری، مشاوره ای، خدمات مالی و اداری، نویسندگی، هنرپیشگی، نقاشی، دلالی، حق العمل كاری، هرگونه حق الزحمه یا كارمزد، ارایه خدمات اجاره ماشین آلات اداری و هر نوع كار ساختمانی و تاسیساتی، حمل و نقل و وجوهی كه بابت حق نمایش فیلم به هر عنوان پرداخت می كنند 5 درصد آن را بعنوان علی الحساب مالیات مودی (دریافت كنندگان وجوه) كسر و ظرف سی روز به حساب تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی كشور واریز و رسید آن را به مودی ارایه نمایند. چنانچه برای انجام امور فوق قراردادی تنظیم گردد كارفرما مكلف است ظرف سی روز از تاریخ انعقاد قرارداد رونوشت آن را به اداره امور مالیاتی محل با اخذ رسید ارایه كند.
بر اساس اعلام پایگاه اطلاع رسانی سازمان امور مالیاتی كشور، براساس قانون مالیات های مستقیم در مواردی كه منابع درآمد مذكور در این ماده كاملا از پرداخت مالیات معاف می باشد، كسر علی الحساب مالیات شرح فوق به شرط استعلام قبلی و كسب نظر اداره امور مالیاتی محل، منتفی می باشد. همچنین مودیان اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی برای برخورداری از تسهیلات و معافیت های قانونی ملزم به ارایه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر می باشند.